Niezatrzymanie do kontroli drogowej - przestępstwo i wykroczenie

Jednym z budzących wiele wątpliwości zagadnień prawnokarnych jest kwestia niezatrzymania się kierowcy do kontroli drogowej, które to w zależności od sytuacji może być wykroczeniem lub – od 2017 roku - przestępstwem, za które nawet na 5 lat można trafić do więzienia. Pomimo wprowadzenia sankcji karnej już prawie 5 lat temu wielu kierowców w dalszym ciągu nie wie kiedy niezastosowanie się do poleceń kierującego ruchem jest przestępstwem, a kiedy wykroczeniem.

Art. 92 Kodeksu wykroczeń stanowi:

§ 1.

Kto nie stosuje się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego, podlega karze grzywny albo karze nagany.

§ 2.

Kto w celu uniknięcia kontroli nie stosuje się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzymanie pojazdu, podlega karze aresztu albo grzywny.

Wykroczenie opisane w § 1 zatem można popełnić zarówno umyślnie, kiedy kierowca celowo nie zastosuje się do sygnału np. policjanta, który wydał mu polecenia zatrzymania (np. tzw. lizakiem) jak i nieumyślnie – kiedy w wyniku roztargnienia kierowca nie zauważy takiego sygnału. Wbrew pozorom sankcja za to wykroczenie może być wyjątkowo dotkliwa bowiem od początku roku maksymalny mandat za nie wzrósł z 500 do 5000 zł, natomiast jeśli sprawa trafi do sądu może on ustalić grzywnę w kwocie nawet do 30 000 zł. Oczywiście każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie.

Wykroczenie opisane w § 2 musi zawierać tzw. zamiar kierunkowy, może być zatem popełnione wyłącznie umyślnie, a sprawcy należy wykazać, że celem niezatrzymania się do kontroli drogowej było uniknięcie jej. Grzywna kształtuje się w podobny sposób jak w przypadku podstawowej klasyfikacji prawnej czynu, jednakże w tym wypadku dopuszczalne jest również zastosowanie najsurowszej sankcji za wykroczenie tj. zastosowanie kary do 30 dni aresztu.

Inaczej jednak będzie wyglądać sytuacja prawna kierowcy, za którym policja (lub inne uprawnione służby udadzą się w pościg). Kontynuowanie jazdy w takim przypadku będzie już stanowiło przestępstwo.

Zgodnie z art. 178b Kodeksu karnego: Kto, pomimo wydania przez osobę uprawnioną do kontroli ruchu drogowego, poruszającą się pojazdem lub znajdującą się na statku wodnym albo powietrznym, przy użyciu sygnałów dźwiękowych i świetlnych, polecenia zatrzymania pojazdu mechanicznego nie zatrzymuje niezwłocznie pojazdu i kontynuuje jazdę, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przepis de facto, penalizuje ucieczkę lub próbę ucieczki przed kontrolującym. Aby przypisać przestępczy charakter takiego czynu muszą zaistnieć łącznie wszystkie okoliczności opisane w przepisie, a zatem:

Konieczne jest, aby sygnał do zatrzymania został wydany w dwóch formach – dźwiękowej i świetlnej - np. wydany przy pomocy policyjnego radiowozu. Ponadto wydający polecenie sam musi poruszać się pojazdem. Taką sytuacje będziemy mieć w przypadku tzw. lotnych kontroli drogowych lub właśnie pościgu po niezatrzymaniu się do tradycyjnej kontroli. Niewystarczający byłby sam sygnał świetlny, lub sam sygnał dźwiękowy. Wtedy dalej będzie mowa jedynie o wykroczeniu.
Kierowca nie zatrzymuje się niezwłocznie i kontynuuje jazdę. W tym wypadku pewne trudności może rodzić termin niezwłocznie nie zawsze bowiem on będzie tożsamy z terminem natychmiast. Należy go rozumieć jako zatrzymanie w pierwszym miejscu gdzie nie będzie to stwarzać zagrożenia w ruchu drogowym.
Kontynuuje jazdę jest w tym miejscu sformułowaniem niefortunnym. Oznacza bowiem, że tego przestępstwa nie popełni sprawca, który po niezwłocznym zatrzymaniu pojazdu nadal będzie uciekał ale pieszo.

W przypadku postawienia zarzutów popełnienia opisanego przestępstwa podstawową czynnością obrony powinno być dokładne zbadanie czy wszystkie opisane powyżej okoliczności zaszły w tym konkretnym przypadku, szczególne znaczenie będzie miało zbadanie czy faktycznie użyto zarówno dźwiękowych jak i świetlnych sygnałów oraz czy sprawca miał możliwość bezpiecznego zatrzymania się wcześniej niż to uczynił. Jeżeli, którakolwiek z okoliczności nie zaszła należy walczyć o zmianę klasyfikacji prawnej czynu na wykroczenie.

Warto ponadto pamiętać, że przypisanie odpowiedzialności karnej za to przestępstwo nie wyklucza ukarania za ewentualne zbiegające się w tej samej chwili przestępstwa lub wykroczenia. Na przykład jeśli sprawca prowadził pojazd pod wpływem alkoholu, prowadził pojazd bez uprawnień, prowadził pojazd niesprawny itp. poniesie również odpowiedzialność za te czyny w ramach jednego lub odrębnych postępowań (w zależności od charakteru zbiegających się czynów).

Na zakończenie warto pamiętać o jednej sytuacji, która wyłączy zarówno odpowiedzialność karną jak i wykroczeniową w przypadku niezatrzymania się do kontroli. Chodzi o stan wyższej konieczności. Ale o tym tzw. kontratypie opowiemy przy innej okazji.